,

ERES-congres 2023: ‘Galadiner was hoogtepunt’

Foto: Richard Gray | Tekst: Martijn Dröes

Het galadiner in de statige De Vere Grand Connaught Rooms was afgelopen zomer het sociale hoogtepunt van het ERES-congres in Londen. Naast een boeiend congresprogramma was er veel gelegenheid tot sociale interactie tussen vastgoedonderzoekers uit heel Europa.

Het 29ste jaarlijkse ERES-congres werd van 12 tot 15 juli 2023 gehouden aan het University College Londen. VOGON-bestuurslid Martijn Dröes was aanwezig, net als enkele andere VOGON-leden. Academici en praktijkdeskundigen kwamen samen om de nieuwste internationale inzichten op het gebied van vastgoed te horen.

Tweehonderd papers

Het officiële programma bestond uit ongeveer tweehonderd wetenschappelijke papers, die werden behandeld in parallelsessies. Panelsessies werden gehouden over de onderwerpen Research into business models, Bringing the academics and professionals together, Sustainability in the built environment, Challenges and opportunities for listed real estate. En in zes zogeheten refereed sessies werden academische papers besproken met discussiant.

Ook waren er twee key note speeches, één door dr.  Peter Hayes (global head of Investment Research at PGIM Real Estate) over ‘Global Real Estate Outlook-Finding Value after the Great Reset’ en één door professor David Miles (CBE at Imperial College Business School, London) over ‘House prices: the power of interest rates, demographics and work from home’.

Korting op het ERES-congres

VOGON-leden krijgen een korting van tien procent op de toegang tot de ERES-congressen. Elk jaar zijn er bovendien tien PhD scholarships vanuit ERES om jongeren te stimuleren om onderzoek internationaal uit te dragen. De VOGON ondersteunt ERES om op Europees niveau het onderzoeksklimaat te verbeteren.

Bob Martens: Geen eenvoudige keuze bij acht parallelsessies

Al bijna dertig jaar houdt ERES een jaarlijkse conferentie. De enige echte onderbreking was ten tijde van Covid (Tallinn 2020) – het jaar daarna was er een primeur met een virtueel opgebouwde conferentie. In 2023 was ERES weer vrijwel geheel live, hoewel een kleine minderheid online deelnam.

Het is niet eenvoudig een keuze te maken uit acht parallelle sessies. Tijdens de koffiepauzes en lunches is het daarentegen mogelijk het geheel te zien. Dat is ook bij de keynotes het geval en natuurlijk de sociale evenementen in de avonduren. Alles bij elkaar een uitstekende omgeving voor uitvoerige discussie en diepgaande uitwisseling.

Geïnteresseerd in onderwijs

Ik ben zelf heel geïnteresseerd in het vastgoedonderwijs en hoef niet een heel jaar op de volgende conferentie te wachten. Want op 1/2 december a.s. vindt het ERES Education Seminar in Venetië plaats met het spannende thema “AI in the classroom”. Samenvattingen vanaf 1993 van ERES-conferenties en seminars zijn op de website http://library.eres.org beschikbaar.

Hilde Remøy: Wie reist mee naar Gdansk 2024?

De UCL-campus ligt centraal in Londen en is nauwelijks als campus te herkennen. Het is eerder een eigen stadswijk te noemen. Dit jaar ben ik met TU Delft-collega’s met de trein gegaan. Dat is handig, vanuit Amsteram/Rotterdam ben je met de trein sneller in het centrum van Londen dan met het vliegtuig. Maar het maakt ook deel uit van ons nieuwe reisbeleid, waarin duurzaam reizen wordt gestimuleerd (en verplicht wordt).

Nieuwe track: Technology and data

Zoals altijd biedt ERES ruimte aan veel verschillende onderzoektracks, van corporate real estate management tot regional analysis en technology and data. Technology and data in real estate was dit jaar een nieuwe track. Vorig jaar dook het thema al wel op, maar dan in verschillende tracks. De presentaties in deze track liepen uiteen van proptech tot conditiemetingen en pricing analysis, en liet zo veel interessante, nieuwe onderzoeksperspectieven zien. Gezien de steeds grotere rol die data speelt in de vastgoedpraktijk zullen we de komende jaren waarschijnlijk meer onderzoek zien waarin big data belangrijk is.

De keynotes dit jaar werden gegeven door Peter Hayes van PGIM real estate en professor David Miles van Imperial College London. Die gingen over nieuwe definities van waarde, volgend op grote crises, en de woningmarkt en ontwikkelingen daar, gerelateerd aan rentestijgingen, demografische en maatschappelijke ontwikkelingen, zoals thuiswerken. Deze onderwerpen kwamen vaak ook terug in de parallelle sessies. Dat toont dat ERES een goede verbinding legt met onderwerpen die spelen in de maatschappij. Daarbij zien we ook steeds meer presentaties over sustainable real estate.

18 uur in de trein

Zoals altijd kijk ik na een ERES-conferentie direct uit naar de volgende. De 30ste editie vindt in 2025 plaats in Gdansk, Polen. De treinreis duurt ongeveer 18 uur. Wie reist er met mij mee?

,

Verslag VOGON-Talentseminar 2023

VOGON-bestuurslid Michiel Daams heette alle talenten en toehoorders welkom bij het VOGON-Talentseminar 2023 op 6 oktober bij de Amsterdam School of Real Estate. In twee sessies van uur presenteerden in verschillende zalen acht talenten hun uiteenlopende afstudeeronderzoeken.

Alaïa Plieger sprak over ‘knelpunten en oplossingen, en nieuwe technologie, voor due diligence processen in vastgoedmarkten’.

Bekijk hier haar presentatie.

Christian de Vries vertelde over het tackelen van betaalbaarheid en duurzaamheid door huurprijsregulering.

Bekijk hier zijn presentatie. Lees hier zijn complete scriptie.

David Thissen leverde origineel werk over de prijseffecten van energielabels.

Bekijk hier zijn presentatie.

Philip Gallas vertelde over zijn onderzoek voor zijn MSRE-afstudeerscriptie over het toekomstige Europese CO2-heffingssysteem voor de gebouwde omgeving.

Bekijk hier zijn presentatie. Lees hier zijn complete scriptie.

Joost Blankendaal vertelde over een eerlijke waardering voor CO2-opslag in bouwmaterialen als hout.

Bekijk hier zijn presentatie. Lees hier zijn complete scriptie.

Sam van Elburg sprak over hoe hogere de woningprijzen, hoe langer mensen in hun sociale huurwoning blijven.

Bekijk hier zijn presentatie. Lees hier zijn complete scriptie.

PhD-student Lynn Bouwknecht rapporteerde – namens Pascale Schellekens, die op reis is – over de effecten van betegelde tuinen op de prijzen van omliggende woningen.

Bekijk hier haar presentatie. Lees hier haar complete scriptie.

Sebastiaan Carpentier Alting vertelde over de transformatie van kantorenparken naar mixed-use-gebouwen.

Bekijk hier zijn presentatie.

Aan de bar van de ASRE werd nog lang gediscussieerd tijdens de borrel, zie hieronder nog een sfeerimpressie.

,

Sfeerimpressie VOGON-symposium 2023

Het VOGON-symposium 2023 stond in het teken van de dynamiek op de woningmarkt. Door verschillende externe factoren en overheidsingrijpen is de woningmarkt in beweging als – bijna – nooit tevoren. Hoge ambities, gepaard aan fiscale maatregelen voor vooral de huurwoningmarkt, zetten de markt onder hoogspanning.

De effecten van de gestegen rente, blijvend hoge vraag en afschaffing voor de verhuurdersheffing, bieden een veelzijdige problematiek. Doelstellingen ter verbetering en versnelling worden nauwelijks gehaald en de conjunctuur kan een verdere verslechtering betekenen. Het congres was vooral gericht op actuele ontwikkelingen en de toekomstige effecten hiervan.

VOGON-voorzitter Maarten Donkers heet bezoekers en sprekers welkom in het pop-up Rietveld Theater in het Kabeldistrict in Delft (foto’s: Johannes van Bentum).

In een korte toelichting door Olga Wagenaar van Amvest krijgen deelnemers zicht op de transformatieopgave en de uitdagingen binnen de gebiedsontwikkeling Kabeldistrict.

Onder leiding van dagvoorzitter Wabe van Enk (PropertyNL) kwamen diverse aspecten van de huidige dynamiek op de woningmarkt aan bod.

Stefan Janssen van Capital Value schetst, op basis van zijn ervaring en inhoudelijke betrokkenheid bij woningtransacties, de dynamiek in de woningmarkt.

Marja Elsinga van TU Delft geeft duiding en een kritische reflectie op het woningmarktbeleid van de overheid, aangevuld met onverwachte inzichten en duiding van de rollen van onder andere woningcorporaties.

Marc Francke van Ortec Finance verrijkt het inzicht in de woningmarkt met het cijfermatige onderzoek dat hij en collega’s uitvoerden naar de middenhuur en de effecten van de regulering op de woningmarkt van deze huurklasse.

Isabel van de Geer (ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) zoomde in op de beoogde effecten en maatregelen van het gevoerde woningmarktbeleid.

Als intermezzo reikte Theo Arentze de VOGON Research Award 2022 uit aan de auteurs van het beste onderzoeksartikel uit jaargang 21 van het verenigingsblad Real Estate Research Quarterly.

Het artikel ‘De realisatie van goedgekeurde plannen: inzicht in de doorlooptijden en factoren’ van Huub Ploegmakers (midden), Pim Beckers (links) en Babak Firoozi Fooladi is winnaar van de VOGON Research Award 2022. VOGON-voorzitter Maarten Donkers (rechts) feliciteert de winnaars en overhandigt bloemen.

Juryvoorzitter Theo Arentze overhandigt Annette Duivenvoorden (Platform 31) een oorkonde voor de nominatie voor de VOGON Research Award 2022 van haar artikel ‘Woonaanbod voor senioren eist vraaggericht ontwikkelen’, geschreven met Gert Jan Hagen (SpringCo Urban Analytics).

We sluiten de middag af met een panelgesprek met van links naar rechts Isabel van de Geer, Thijs Guinee (Altera Vastgoed) en Coen van Rooyen (WoningBouwersNL).

In de pauze werd er door de VOGON-leden bijgepraat en veel gediscussieerd, ook met de sprekers.

Het symposium werd afgesloten met de traditionele borrel, dit keer in het naast het Rietveld Theater gelegen brouwcafé De Koperen Kat.

Voor aanvang van het symposium werd in de coulissen van het Rietveld Theater de jaarlijkse algemene ledenvergadering van VOGON gehouden.

Juryrapport VOGON Research Award 2022

Juryvoorzitter Theo Arentze draagt voor uit het juryrapport tijdens het VOGON-symposium op 11 mei 2023 in Delft

De awardcommissie heeft zich ook dit jaar gebogen over de vraag welk paper in Real Estate Research Quaterly in aanmerking komt voor de VOGON-award. Dit jaar komen in aanmerking de bijdragen uit de drie edities van de RERQ-jaargang 21. We hebben gelet op de relevantie voor de vastgoedpraktijk, originaliteit, nieuwe inzichten, toegankelijkheid en de methodologische verantwoording. De commissie heeft eerst uit het totaal van dertien bijdragen een shortlist bepaald. Op de shortlist van de commissie staan, in volgorde van verschijnen, de volgende drie artikelen:

  • “Reële opties en stedelijke woningbouw of Uitstel is niet altijd afstel”, door Rutger-Jan Lange en Coen Teulings
  • “De realisatie van goedgekeurde plannen: inzicht in de doorlooptijden en factoren”, door Huub Ploegmakers, Pim Beckers en Babak Firoozi Fooladi
  • “Woonaanbod voor senioren eist vraaggericht ontwikkelen”, door Annette Duivenvoorden en Gert Jan Hagen

Alle drie de genomineerde artikelen richten zich, zij het op verschillende manieren en met verschillende invalshoeken, op de nieuwbouwopgave. Landen wereldwijd, en dat is dus inclusief Nederland, worstelen met een gebrek aan woningen. Het is een zeer relevant onderwerp waar nog vele vragen over bestaan en waar deze drie artikelen op verschillende manieren een deel van het antwoord geven. Mogelijk een klein deel van het antwoord, maar het vinden van die antwoorden is waarom research wordt gedaan en gepubliceerd in de Real Estate Research Quarterly.

Uit deze drie genomineerden heeft de commissie vervolgens het awardwinnende paper geselecteerd, die ik nu bekend zal maken. De VOGON-award 2022 wordt uitgereikt aan:

  • “De realisatie van goedgekeurde plannen: inzicht in de doorlooptijden en factoren”, door Huub Ploegmakers, Pim Beckers en Babak Firoozi Fooladi

In deze studie gaan de onderzoekers in op de vraag in hoeverre er sprake is van vertraging bij de realisatie van planologisch goedgekeurde plannen voor woningbouw. Meer inzicht in de duur en onderliggende factoren is van groot belang gegeven het woningtekort en het ogenschijnlijke trage tempo. Op basis van een unieke dataset en een zorgvuldige analyse laat de studie zien dat er inderdaad sprake is van vertraging en dat de stijgende woningprijzen hierbij een factor is. Tegen de verwachting in komt verder naar voren dat, gecorrigeerd voor de omvang van de plannen, binnenstedelijke plannen natuurlijk later starten, maar sneller worden voltooid. De heldere analyses, de zorgvuldigheid van de besprekingen, en de gedegen wetenschappelijke onderbouwing maken dit onderzoek, volgens de jury, tot een waardig awardwinnend artikel.

Ik wil dan ook graag, ook namens de andere leden van de jury – Dick Vos, Maarten Jennen en Hilde Remøy – de auteurs van harte feliciteren met deze prijs!

VOGON Award commissie
Prof. Theo Arentze, Technische Universiteit Eindhoven
Dick Vos MRE, VMC Invest,
Dr. Maarten Jennen, PGGM,
Dr. Hilde Remøy, Technische Universiteit Delft

,

Verslag VOGON Talent Seminar 2022 in Den Haag

Tijdens het VOGON Talent Seminar, gehouden als onderdeel van de PBL Ruimteconferentie op 15 september in Den Haag, presenteerden drie jonge talenten uitkomsten van recent onderzoek. Kevin Bakker, onlangs afgestudeerd in Economics and Governance aan de Universiteit Leiden en data-trainee bij het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, presenteerde onderzoek naar online zoekgedrag in de woningmarkt op basis van gedetailleerde Funda-gegevens. Directeur-eigenaar Maurice Bakker van de Bakker Beheer Groep presenteerde zijn onderzoek naar de rol van ‘vertrouwen’ als kritieke, zachte succesfactor in vastgoedontwikkeling. Data scientist Bas Hilgers van Cushman & Wakefield vertelde over zijn promotie-onderzoek aan de VU Amsterdam over het inprijzen van onzekerheid over cashflows in transacties van commercieel vastgoed.

Bekijk de presentaties

Kevin Bakker

Kevin Bakker: De relatie tussen online zoekgedrag en verhuisbewegingen

Maurice Bakker: Vertrouwen – de kritieke succesfactor bij keiharde vastgoedontwikkeling

Bas Hilgers

Bas Hilgers: Pricing of Cashflow Certainty – Evidence from Private Commercial Real Estate Transactions

RERQ's bij de PBL Ruimtedialoog

,

Impressies van het ERES-congres 2022 in Milaan

Martijn Droës

Het 28ste jaarlijkse ERES-congres werd van 22 tot 25 juni 2022 gehouden in Milaan aan de Bocconi School of Management. Academici en mensen uit de praktijk kwamen om de nieuwste internationale inzichten op het gebied van vastgoed te horen. Er waren veel parallelsessies (200 wetenschappelijke papers), 6 industriepanelsessies, en twee sessies gericht op onderwijs. Ook waren er twee keynote speeches: één door Albert Saiz (MIT) over stedelijke revitalisering en één door ceo Aldo Mazzocco van Generali Real Estate over investeringskansen in private en real assets. Daarnaast waren er actieve sociale netwerkmomenten, met als uitblinker het galadiner in Museo Diocesano. VOGON-leden kregen tien procent korting op de toegang tot dit congres. In 2023 wordt het congres gehouden in Londen.

“Met de trein naar Milaan bleek prima mogelijk”

Daniël van Staveren

De door SANAA architecten ontworpen urban campus van SDA Bocconi School of Management, met zijn steriele en transparante gebouwen, steken mooi af tegen de klassiekere universiteitsgevels van Milaan. De vier dagen waren rijk aan inhoudelijke en sociale activiteiten, met de grootste lichtingen onderzoekers uit Duitsland, Italië en Nederland, waaronder Maastricht University, Hanzehogeschool Groningen, Rijksuniversiteit Groningen, TU Delft en TU Eindhoven.

Het congres behandelde een breed scala aan onderwerpen, eigenlijk te veel om op te noemen. De onderwerpen real estate economics en -finance voerden de boventoon, gevolgd door duurzaamheid, stedelijke economie en gebiedsontwikkeling, corporate real estate management, de effecten van COVID-19 en onderzoek gericht op circulaire en sociaal inclusieve stedelijke ontwikkeling.

Zelf presenteerde ik mijn onderzoek over de huisvesting van de Nationale Politie. Mijn presentatie ging over de eigenschappen van de Nederlandse basisteambureaus: ik bestudeer hoe verschillende en soms conflicterende vastgoedwaarden, zoals energie-efficiënt bouwen en gebruikerskwaliteit, worden gemaximaliseerd en geïntegreerd. Het was mijn eerste presentatie op een ERES-congres en dit bleek waardevol: de reactie van het publiek bracht me op nieuwe ideeën. En niet in de laatste plaats: het leverde mij een uitnodiging op om te publiceren in een specifiek journal.

Wat mij het meest is bijgebleven zijn de vele andere PhD-kandidaten uit heel Europa die ik heb gesproken. Door meer te weten te komen over wat zij doen, ga je ook op een nieuwe manier naar je eigen onderzoek te kijken. Het netwerken op het congres verloopt gemakkelijk, mede door het recent opgestarte ERES PhD-netwerk. Dat organiseert regelmatig online events, zodat er ook tussen de congressen door uitwisseling is en je elkaar op het congres makkelijker vindt.

Toen ik met mijn PhD startte had ik de ambitie om zo min mogelijk te vliegen naar congressen. En het blijkt ook prima mogelijk om met de trein naar Milaan te reizen. Het is een behoorlijke rit van twaalf uur, maar met twee keer overstappen krijg je genoeg tijd om goed achter de laptop te werken of een boek te lezen. Volgend jaar wordt dat ritje nog korter: ik kijk er dan ook naar uit om weer inspirerende ideeën op te doen tijdens het ERES-congres 2023 in Londen.

“Nieuwe trend: machine learning met big data”

Hilde Remøy

De campus van Bocconi is een bijzondere plek, centraal in Milaan, met alle voorzieningen die je als universiteit maar zou kunnen wensen. Het was heel fijn om weer ‘live’ naar het ERES-congres te kunnen gaan, voor het eerst sinds 2019. Zo hebben meer mensen erover gedacht en zijn er meer dan 350 deelnemers bij het congres geweest.

Bocconi is een management school, en trekt wellicht ook daarom een grotere groep management onderzoekers naar het congres dan anders. Maar zoals ‘altijd’ biedt ERES ruimte aan een verzameling van verschillende onderzoekstracks. Een aantal van de onderzoekssporen trekt een trouwe groep onderzoekers die elkaar goed kennen en het congres gebruiken om, naast kennis uit te wisselen, actief een onderzoeksnetwerk te bouwen.

Wat mij echter dit jaar is bijgebleven, zijn de keynote speeches en het industry panel van FIABCI,

“ESG and finance for impact on real estate”. Deze drie sessies gingen op een eigen manier over de milieu- en maatschappelijke impact van vastgoed. Waarin Albert Saiz met heel veel data liet zien wat de invloed van businessmodellen als dat van AirBnB op de maatschappij is, sprak Mazzocco onder andere over de maatschappelijke kansen die hij met vastgoed wil genereren. In de FIABCI industry panel ging het over grote Europese investeerders die de draai maken naar impact investment.

De combinatie van deze drie sessies laten een nieuwe trend binnen ERES zien. Waar het tien jaar geleden voornamelijk ging over hedonische prijsanalyses en taxaties (ik chargeer), gaat het nu veel meer over machine learning met gebruik van big data. Daarmee zet ERES de richting uit voor toekomstige ontwikkelingen in markt en maatschappij. Ik verheug me al op volgend jaar, dan wordt het congres georganiseerd door de UCL in Londen, en zitten we opnieuw midden in een Europese stad die volop in ontwikkeling is.

“Knetterende inspiratie uit onvermoede uithoeken van het vak”

Bart de Zwart

Ik moet bekennen dat ik geen vaste bezoeker ben van de ERES congressen. Dat heeft wellicht te maken met het feit dat ik op een hogeschool werk en dat in het praktijkgerichte onderzoek dat wij doen de publicatie-review-cyclus doorgaans een iets minder prominente plek heeft dan in academische kringen. Desalniettemin is het goed en inspirerend om van tijd tot tijd je licht op te steken in de internationale onderzoeksgemeenschap en je werk aan medeonderzoekers uit je vakgebied te spiegelen. De paperpresentatie van mijn collega’s Silke Daals, Wabbe de Vries en Loraine Scholten was dan ook een mooie aanleiding om eind juni gezamenlijk naar Milaan af te reizen voor het eerste fysieke ERES congres sinds het begin van de pandemie.

Na de inhoudelijke proloog van de PhD-sessies op woensdag volgde op donderdag de officiële opening. Het werd, in alle eerlijkheid, een wat lauwe start. De plenaire toespraken boden weinig inspiratie en de eenzijdige samenstelling van het all-male panel deed geen recht aan de diversiteit van het deelnemersveld. Het feit dat keynote Albert Saiz (MIT) bovendien het presteerde om ruim een half uur te spreken over stedelijke ontwikkeling zonder ook maar één keer te refereren aan duurzaamheid of klimaatadaptatie versterkte het gevoel in een tijdmachine naar het verleden te zitten.

Gelukkig boden de parallelsessies meer ruimte voor eigentijdse thema’s, zoals proptech, ESG-criteria, energietransitie, innovatiemilieus en gezonde gebouwen. Regelmatig ontsponnen zich interessante discussies en gesprekken, binnen en buiten de zaal. Het onderstreepte maar weer eens dat serendipiteit een van de plezierigste ervaringen is die een fysieke conferentie kan bieden. Toevallige ontmoetingen met mensen die met dezelfde onderzoeksthema’s bezig blijken te zijn en knetterende inspiratie van specialisten uit onvermoede uithoeken van het vak.

Het zou mooi zijn als de organisatie in de toekomst meer ruimte zou kunnen bieden voor praktijkgericht onderzoek. Naast mijn eigen hogeschool waren in Milaan verscheidene Hochschulen en andere universities of applied science aanwezig. Hoewel zij op dit moment hun weg vinden binnen de reguliere sessies, zou het interessant zijn om te verkennen of de conferentie tevens een platform kan bieden voor het delen en bediscussiëren van andere typen kennisproducten – denk aan audiovisuele uitingen, prototypen of gereedschappen – die onder meer door praktijkgericht onderzoek worden voortgebracht. Zo’n uitwisseling tussen verschillende onderzoeksculturen kan de onderlinge kruisbestuiving allicht alleen maar versterken.

Meer informatie
over het jaarlijkse ERES-congres 2022 in Milaan: http://www.2022.eres.org/
of bekijk hier de foto’s.

,

Verslag studiemiddag “Vastgoed na corona”

De tweede VOGON-studiemiddag op donderdag 30 juni 2022 draaide om de impact van de pandemie op vastgoed vanuit drie invalshoeken: werken, wonen en winkelen. Onderzoek tijdens corona biedt inzicht in de vastgoedgevolgen op lange termijn: mentale gezondheid en hybride werken, de woningmarkt en ontwikkelingen in de retailmarkt.

Sprekers
Drie deskundige sprekers uit het Nederlandse bedrijfsleven en het academische circuit presenteerden hun bevindingen en sloten af met stellingen als opmaat voor de discussie begeleid door dagvoorzitter Ruben Visser.

Programma (klik om audio te luisteren)
14.00-14.15 uur Ruben Visser, introductie sprekers en programma
14.15-15.00 uur Lisanne Bergefurt en Rianne Appel, mentale gezondheid en hybride werken
15.00-15.15 uur Pauze
15.15-16.00 uur Marco van der Spank, woningmarkt na Corona
16.00-16.45 uur Aart Jan van Duren, koopstromenonderzoek, huidige ontwikkelingen retailmarkt
16.45-17.00 uur Ruben Visser, slotwoord Benny Ng over de volgende VOGON-bijeenkomst (excuses voor storing door mobiele telefoon)
17.00-18.00 uur borrel

Ruben Visser is adviseur duurzame gebiedsontwikkeling bij Over Morgen. Hij is sterk gericht op het verbinden van mensen, belangen, plannen en geldstromen. Zowel in de stad als in het buitengebied. Hij heeft gewerkt aan diverse gebiedsprogramma’s waar sectorale doelen gebiedsgericht waargemaakt moeten worden. Bij Over Morgen is Ruben aanjager van nieuwe business, datatoepassingen en strategie-implementatie. Ook is hij mede-investeerder in enkele duurzame ventures.

Ir. Lisanne Bergefurt doet promotieonderzoek aan de TU Eindhoven naar hoe de fysieke werkomgeving de mentale gezondheid van kenniswerkers beïnvloedt. Zij kijkt daarbij zowel naar effecten van de kantooromgeving als van de fysieke thuiswerkplek.
Dr. ir. Rianne Appel is als universitair hoofddocent bij de real estate management & development leerstoel de 1e promotor van Bergefurts onderzoek. Appel combineert haar 25 jaar aan vastgoedmanagementkennis met theorieën en inzichten uit de omgevingspsychologie om een optimale afstemming van het corporate vastgoed op zowel de medewerker als de kennisorganisatie als geheel te bewerkstelligen. Zij leidt het transdisciplinary workplace research network, is editor van het Journal of Corporate Real Estate en was lange tijd VOGON-bestuurslid. Deze middag presenteren zij samen over hun onderzoeken naar de invloed van het kantoor op de mentale gezondheid en naar werkplekvoorkeuren om hybride te werken.

Marco van der Spank is researcher bij a.s.r. real estate met de woningmarkt, scienceparkmarkt en klimaat als aandachtsgebieden. Eerder deed hij binnen de institutionele vastgoedwereld ervaring op als CSR-deskundige en fondsanalist. Hij gaat in op de woningmarkt na corona. Zijn er zaken fundamenteel veranderd en wat kunnen we na de recente demografische, economische en geopolitieke ontwikkelingen nog verwachten? 

Dr. Aart Jan van Duren is principal consultant bij Bureau Stedelijke Planning, onderdeel van Sweco. Aart Jan wordt als economisch-geograaf gedreven door nieuwsgierigheid naar de wederzijdse relatie tussen de gebouwde omgeving en het menselijk (economisch) handelen. Hij koestert een grote liefde voor de stad, in al zijn facetten. Van de levendigheid, de economische kracht, de creativiteit, het vertier, het levend verleden. In zijn werk zoekt hij mogelijkheden om die kracht van steden verder te versterken. Bij Bureau Stedelijke Planning (waar hij sinds 2008 werkzaam is) is hij als projectleider verantwoordelijk voor talrijke studies en visies, voor regio’s, gemeenten en centrumgebieden. In zijn bijdrage gaat Aart Jan nader in op de uitkomsten van het grootste koopstromenonderzoek (2021) dat ooit in Nederland is gehouden, voor de Randstad en Noord-Brabant. Dit onderzoek, dat Bureau Stedelijke Planning samen met I&O Research en BRO heeft uitgevoerd, omvat een enorme hoeveelheid interessante informatie over het ruimtelijk koopgedrag van de Nederlander en van de veranderingen daarin in de afgelopen jaren. Aart Jan zal in zijn bijdrage de belangrijkste inzichten met u delen, en met u in gesprek gaan over de consequenties voor centrumgebieden en andere winkelgebieden.

Talent als voorwaarde voor succesvolle science parks

Tijdens de online studiemiddag ‘Science parks: vastgoedconcept of instrument voor innovatiebevordering?’ van de Vereniging van Onroerendgoedonderzoekers Nederland (VOGON) deelden vier sprekers hun praktische én wetenschappelijke inzichten rond het onderwerp.

Fundmanager Olle Overbosch van het ASR Dutch Science Park Fund bij a.s.r. real estate merkt op dat de leegstand op science parks aanhoudend laag is ten opzichte van de Nederlandse kantorenmarkt, hoewel er over de gemeten periode veel verhuurbare meters op science parks bijkwamen. Hij verklaart dit uit de sterke banengroei op science parks, aangejaagd door de langlopende trend waarin activiteiten als landbouw en maakindustrie afkalven, ten gunste van zakelijke dienstverlening en R&D.

Principal consultant Mathijs Pronk van Buck Consultants International constateert dat een science park niet kan floreren zonder een ecosysteem van bedrijfs- en clusterontwikkeling. Ook hij ziet science parks als banenmotor: het aantal banen groeit er harder dan elders in dezelfde gemeenten.

Locatievoorkeuren van huurders
Vastgoedonderzoeker Benny Ng van a.s.r. real estate bekeek voor zijn promotieonderzoek science parks vanuit een vraaggericht perspectief: welke locatievoorkeuren hebben huurders er? Zij blijken vooral uit op het behalen van economische voordelen als toegang tot talent, hogere sales en netwerkvoordelen. Innovatievoordelen komen pas op plaats vier. Zowel jonge als volwassen bedrijven trekken naar science parks om kennis delen, samenwerken en kostenbesparing.

Ng constateert dat corporate science parks – zoals de High Tech Campus Eindhoven – er beter in slagen bedrijven vast te houden dan universitaire campussen. Op die laatste parken ligt de verblijfsduur gemiddeld op 4,5 jaar, terwijl corporate parken bedrijven gemiddeld zes jaar vasthouden. Jonge bedrijven hebben vooral baat bij universitaire parken, waar exploreren belangrijker is dan exploiteren. Corporate parken lenen zich weer beter voor bedrijfsuitbreiding, doordat er meer ruimte beschikbaar is.

Brengt science park innovatie op gang?
Universitair docent Martijn Smit van de Universiteit Utrecht is kritisch over het science park als aanjager van innovatie. Voordelen die hij ziet liggen vooral op het terrein van kennisuitwisseling, imago en bedrijfsvoering. Belangrijk, maar geen innovatie. Een mix van commerciële en publieke partijen levert nauwelijks iets op door het verschil in doelstelling en gebruiken.

Innovatie is volgens Smit vooral afhankelijk van werknemers met talent. Daardoor zullen bedrijven zich vooral daar vestigen, waar mensen willen wonen. Doordat een science park doorgaans een voorinvestering van de overheid vraagt, lijkt het Smit zinvol eerst eens goed te kijken of interactie tussen bedrijven niet ook spontaan ontstaat.

Download hier de pdf met het volledige artikel.

Over de auteurs
De studieochtend over science parks werd voorgezeten door Olle Overbosch, fund manager ASR Dutch Science Park Fund bij a.s.r. real estate. Aan het woord kwamen: Mathijs Pronk, principal consultant bij Buck Consultants International, Benny Ng, researcher bij a.s.r. real estate en Martijn Smit, universitair docent aan de Universiteit Utrecht.

,

Verslag studiemiddag ‘Vastgoed als Dienst’ op 22 april 2022

Traditioneel wordt vastgoed gezien als een product, op te delen in verhuurbare ruimtes. Het concept Real Estate as a Service – vastgoed als dienst – wordt verbonden aan een klantgerichte aanpak van eigenaren, ontwikkelaars, aanbieders en bemiddelaars. Waarin ruimten beschikbaar worden gesteld met digitale maatwerkvoorzieningen, flexibiliteit, schaalbaarheid, herindeelbaarheid en gemeenschapszin. Het gaat dus om een verschuiving van een traditionele vastgoedmindset, naar een servicemindset. De mate en kwaliteit van de dienstverlening en niet louter het ruimteaspect, wordt zo sterk bepalend voor de totstandkoming en het succes van een gebruikstransactie.

Nieuw verdienmodel
Vanuit deze zienswijze zullen gebruikers zich steeds meer de vraag stellen in hoeverre het, vanuit het nut en de kosten van gebruik, nog opportuun is om ruimte zelf in eigendom te hebben. In wezen worden ruimteselectie en kosten steeds meer een financiële afweging in relatie tot servicecomponenten en de kwaliteit van het geboden serviceniveau. Wat zal hiervan de impact zijn op de strategische en operationele performance van vastgoedgebruikers? Verhuurders transformeren van traditionele, passieve ondernemers naar strategische partners met andere (waarde)risicoprofielen. Wat is hiervan de impact op hun businessmodel?

Drie sprekers
Het thema werd belicht door drie deskundige sprekers uit het Nederlandse en Angelsaksische vastgoedonderzoek en -consultancy. Er werd dit keer geen paneldiscussie gehouden, maar een doorlopende discussie tussen zaal en sprekers, geleid door dagvoorzitter Michel Knoppel. 

Algemene ledenvergadering VOGON
Leden waren al om 12.00 uur welkom tijdens de algemene ledenvergadering van de VOGON.

Bekijk hier een sfeerimpressie van de VOGON-ledenvergadering én de studiemiddag ‘Vastgoed als Dienst’.

Sprekers
Bente Spigt Relatiemanager van Het Nieuwe Instituut gaf een korte toelichting op Het Nieuwe Instituut en zijn doelstellingen en activiteiten.

Beluister hier haar voordracht.

Dr. Michel Knoppel is research fellow aan de Amsterdam School of Real Estate (ASRE), waar hij ook doceert in de richting International Economics & Housing Markets. Daarnaast is hij docent International Economics aan de Hogeschool van Amsterdam. Michel is redactielid van het VOGON-tijdschrift Real Estate Research Quarterly.

Beluister hier zijn inleiding op het onderwerp.

Jos Sentel heeft sinds 1992 vanuit verschillende perspectieven (onderzoek/Kolpron, projectontwikkeling/ING Real Estate, consultancy/ThirdPlace en investment management/Syntrus Achmea) gewerkt aan talloze en gevarieerde vastgoedvraagstukken. Zijn deskundigheid spitst zich toe op het ontwikkelen van toekomstgerichte visies en concepten voor gebouwen en gebieden, gebaseerd op brede marktinzichten en relevante (maatschappelijke) trends en ontwikkelingen.

In zijn inleiding werkte hij het (waarden-)perspectief van de eindgebruiker van vastgoed uit. Welke mogelijkheden kent living-as-a-service en wat betekent dit concept voor ontwikkelaars en beleggers? Daarbij zoekt hij de spanningen op met betrekking tot de gebruikerswensen qua services en wat heeft de gebruiker over voor dit concept? Welke belemmeringen zijn er in de sfeer van dienstverlening, rendement en de capabilities van vastgoed? Wat zijn de randvoorwaarden voor succes en op welke uitdagingen moet de vastgoedsector daarbij een antwoord formuleren?

Beluister hier zijn betoog.

Dr. Marco Macagnano is consultant en adviseur in vastgoed en de gebouwde omgeving. Met een lange ervaring in architectuur, waarin hij promoveerde, smartbuildingsdesign en ontwikkeling en verduurzaming. Bij Deloitte Consulting is hij digital real estate leader Canada. Marco is pionier bij het vinden van nieuwe, innovatieve wegen voor eigenaren en gebruikers om monetaire en strategische vastgoedwaarde te creëren. Hij transformeert daarbij traditionele oplossingen naar real-estate-as-a-service-concepten. In 2018 won Macagnano de ‘Building Design + Construction’s Global 40 Under 40 Award’ in de categorie Architecture, Engineering and Construction.

In zijn presentatie via beeldverbinding vanuit Canada ging Macagnano in op de fundamentele verandering die vastgoed ondergaat door digitalisering en smart building-oplossingen binnen de context van real-estate-as-a-service-concepten. Deze aanpassingen zijn nodig in de post-pandemische vastgoedwereld waarin vastgoedgebruikers zich steeds meer zullen afvragen wat vastgoed hen brengt en oplevert. Steeds meer zal behoefte ontstaan aan vastgoed-op-afroep, maatwerk, schaalbaarheid en dienstverlening. Wat is Real Estate as a Service en wat is de impact daarvan op strategie en organisatorische performance?

Klik hier om zijn presentatie te beluisteren.

Michael Kloppenburg is senior consultant bij Avison Young’s Flexible Office Solutions. Daar adviseert hij gebruikers en beheerders die binnen dit domein actief zijn. Ook leidt hij de activiteiten gericht op dienstverlening aan beleggers, met een focus op grote haalbaarheids-, research- en productontwikkelingsprojecten, verkoop en marketing, in de grote kantorenmarkten binnen de Verenigde Staten en Canada. Hiervoor werkte hij in het brede spectrum van portefeuillemanagement, beheer en acquisitie bij de Amerikaanse coworking-leider Carr Companies.

Kloppenburg introduceerde zichzelf en zijn activiteiten. Hij gaf zijn visie op wat Real Estate as a Service is, gebaseerd op zijn ervaringen. Hij richtte zich daarbij op huidige en toekomstige trends in Real Estate as a Service en op co-workingmodellen. Ook ging hij in op de impact van Covid-19 op de ontwikkeling van het concept Real Estate as a Service. Helaas is van zijn voordracht geen geluidsopname beschikbaar.

Sfeerimpressie ALV en studiemiddag ‘Vastgoed als dienst’

De algemene ledenvergadering is in volle gang, Vincent Gruis voert het woord.

Op de voorgrond VOGON-penningmeester Han Olden.

Ambtelijk secretaris Astrid Geerlings (rechtsonder) notuleert.

 

VOGON-voorzitter Maarten Donkers (overzijde tafel links, met bril).

 

Relatiemanager Bente Spigt van Het Nieuwe Instituut praat bezoekers van de studiemiddag ‘Vastgoed als dienst’ bij over haar organisatie.

Dagvoorzitter Michel Knoppel over de herkomst van Real Estate as a Service.

Jos Sentel geeft het voorbeeld van de klushulp van Centraal Beheer: extra inkomsten uit diensten.

En vertaalt dit naar Wonen als dienst (Waas).

Juryvoorzitter professor dr. Theo Arentze feliciteert Nando Slijkerman (en co-auteurs Christian Lennartz en Trond Husby) met het winnen van de VOGON Research Award 2021.

 

Michael Kloppenburg leverde zijn bijdrage via beeldverbinding, van zijn bijdrage is helaas geen geluidsopname beschikbaar (wel van de andere sprekers).

In de goed gevulde zaal werd aandachtig geluisterd.

Dagvoorzitter Michel Knoppel speelde vragen uit de zaal door aan de sprekers op afstand.